Το έργο της ερμηνείας

Στις 26 και 27 Μαΐου πραγματοποιήθηκε ένα πολύ ωραίο συνέδριο στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων με τον παραπάνω τίτλο. Πανεπιστημιακοί καθηγητές από διάφορα θεωρητικά πεδία προσπάθησαν μέσα σε 20λεπτες εισηγήσεις να μιλήσουν για το τον τρόπο ερμηνείας στη φιλοσοφία, στη λογοτεχνία και στις τέχνες. Κάτω από αυτόν τον τίτλο θα γράψω περιληπτικά τι ειπώθηκε από τους καθηγητές που παρακολούθησα, αλλά ταυτόχρονα θα ερμηνεύω με την σειρά μου τις δικές τους ερμηνείες. Συνεχίζουμε...

Γιάννης Πρελορέντζος: Aναπληρωτής Kαθηγητής, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

"Εκφάνσεις της συνάντησης φιλοσοφίας-κινηματογράφου σύμφωνα με τον Gilles Deleuze"
Ο κινηματογράφος σαν επιστημονικό πεδίο, είναι ένας χώρος χωρίς παράδοση μελετητών. Οι μελετητές του κινηματογράφου δυσκολεύονται να μιλήσουν για φιλοσοφία, το ίδιο και οι φιλόσοφοι για κινηματογράφο. Ο G. Deleuze γύρω στο '60 ασχολήθηκε ως φιλόσοφος με τον κινηματογράφο.


Δύο αποφθέγματα του Deleuze και ο σχολιασμός τους:

"Το ενδιαφέρον που έχουν οι θρησκείες, είναι ο διαφορετικός αθεϊσμός που εκκρίνουν κάθε φορά"

 Διαφορετικά μπορεί να εκφράζει τον αθεϊσμό του ένας χριστιανός και διαφορετικά ένας καθολικός ή ινδουιστής. ο Deleuze προσπερνώντας την θρησκεία, ξεχωρίζει τρεις εκφάνσεις των ανθρώπων ως ισάξιες και κορυφαίες: την φιλοσοφία, την επιστήμη και την τέχνη.  

"Όχι το νέο χάριν του νέου"

O Deleuze έχει ονομάσει τα εκφραστικά μέσα που χρησιμοποιεί κάθε είδος τέχνης, "Σύμπλοκα". Τα σύμπλοκα της ζωγραφικής για παράδειγμα είναι οι γραμμές και τα χρώματα, ενώ στα σύμπλοκα του κινηματογράφου αναφέρει τη διάρκεια και την κίνηση. Επισημαίνει ότι ο Α.Hitchcock δημιούργησε μια νέα, ουσιαστική ιδέα στον κινηματογράφο: επινόησε την εικόνα-σχέση.

 Απόψεις του Deleuze για τον κινηματογράφο:
Ο Deleuze ασχολήθηκε με τον κινηματογράφο γιατί τον θεωρεί ένα ισχυρό σύγχρονο μέσο, που έχει την δύναμη να δημιουργεί ιδέες και να παράγει εικόνες που μπορούν να μας βάζουν σε σκέψη. Ξεχωρίζει κάποιους βασικούς λόγους που μας κάνουν να σκεφτόμαστε. Μια τέτοια κινητήρια δύναμη θεωρεί ότι είναι "να βλέπεις κάτι ως ανυπόφορο". (η σύλληψη του ανυπόφορου είναι ένα βασικό στοιχείο του μεταπολεμικού κινηματογράφου).
Διαχωρίζει το cinema σε δύο μεγάλες ενότητες: Εικόνα-Δράση που αφορά τον προπολεμικό κινηματογράφο και Εικόνα-Χρόνο που αφορά τον μεταπολεμικό, που δείχνει εικόνες-οράματα πλέον και όχι δράση που διαχωρίζεται από την παραγωγή ιδεών και σκέψεων. Ο μεταπολεμικός κινηματογράφος κάνει την εμφάνισή του ήδη από τον νεοϊταλικό ρεαλισμό. Το cinema, λέει ο Deleuze, δεν δημιουργεί κίνηση, αλλά δημιουργεί την αυτοκίνηση της εικόνας. Αποτελεί με αυτόν τον τρόπο κατάτμηση οπτικών, ηχητικών αλλά και απτικών σημείων. (τον τελευταίο όρο τον δανείζεται από τη θεωρία του Riegl). Είναι έτσι ουσιαστικά η εφαρμογή μιας φιλοσοφικής σκέψης που ξεκίνησε στα τέλη του 19ου αιώνα από φιλοσόφους όπως ο Husserl ή ο Nietsche κ.α, οι οποίοι προσπάθησαν να εισάγουν τη κίνηση στη σκέψη.
Σύμφωνα με τον Deleuze το πιο πετυχημένο από τα εγχειρήματα της φιλοσοφικής σκέψης να πλησιάσει την κίνηση ανήκει στον Bergson, ο οποίος στο έργο του "Ύλη και Μνήμη" στο 1ο κεφάλαιο, πραγματοποιεί την συνύπαρξη όλων των χρόνων (ταυτοχρονικότητα).

"Ο Bergson με το έργο του "Ύλη και μνήμη" πραγματοποίησε μια από τις σημαντικότερες Συναντήσεις κινηματογράφου και φιλοσοφίας"

Στον κινηματογράφο αναγνωρίζει το έργο του F.Fellini ως αυτό που έκανε την ταυτοχρονικότητα πραγματικότητα, στο οποίο συνυπάρχουν όλες οι ανθρώπινες ηλικίες (παιδική ηλικία, ενηλικίωση και γηρατειά).

Οι Συναντήσεις:
Ο Deleuze ανέπτυξε μια συγκεκριμένη φιλοσοφία γύρω από τους μεγάλους δημιουργούς. Οι συναντήσεις, λέει, που μπορεί να έχει ένας δημιουργός στη ζωή του (είτε με ανθρώπους είτε με έργα ανθρώπων) είναι πολύ σημαντικές, αλλά πάντα τυχαίες. Μπορεί να οφείλονται σε κοινωνικούς ή ιστορικούς παράγοντες, αλλά ταυτόχρονα είναι και ακούσιες, όπως ακούσια είναι και η σκέψη.

"Οι Συναντήσεις είναι οι υπαίτιες για τη δημιουργία ιδεών και κάθε γέννηση μιας ιδέας είναι γιορτή"

 Επισημαίνει ομως ότι αφορούν μόνο τους μεγάλους δημιουργούς και κανέναν άλλον.

Ο κινηματογράφος στο ενδιαφέρον της Σημειωτικής:
Ο Deleuze ξεχωρίζει το cinema σαν ένα σύστημα σημείων ανάμεσα σε πολλά άλλα, χωρίς να το βάζει σε κάποια προνομιακή θέση. Κάθε πεδίο δημιουργίας είναι γι'αυτόν Σημειωτική (πεδίο σημείων), άρα προς διερεύνηση και ερμηνευτική προβληματική. Οι θέσεις του βέβαια για το πώς δύναται κάποιος να προσεγγίσει ένα τέτοιο πεδίο σημείων, δηλαδή πώς να διερευνήσει και να ερμηνεύσει μια Σημειωτική, έχουν ενδιαφέρον και χιούμορ.

"Οι συζητήσεις μου προκαλούν φρίκη..." 

Πιστεύει ότι δεν χρειάζονται για να προσεγγίσουμε την ουσία κάποιου ζητήματος, αφού αυτή μπορεί να γίνει πιο εύκολα αντιληπτή με την σιωπή, καθώς οι συζητήσεις:

...καταλήγουν συνήθως σε επίδειξη γνώσεων"

 Ο Deleuze για τον θετικισμό και την αναλυτική φιλοσοφία:

 "Δεν θα έπρεπε να μας απασχολεί η αλήθεια επειδή είναι αδιάφορη φιλοσοφικά. Αυτό που πρέπει να μας ενδιαφέρει είναι τα ερωτήματα περί σπουδαιότητας"

Χαρακτηρίζει ως "βλακεία" τα συμπεράσματα των θετικιστών ή αναλυτικών φιλοσόφων γιατί δεν έχουν εφαρμογή στη πραγματικότητα και είναι αδιάφορα στη διαλεκτική.