Τύποι καλλιτεχνικών επιτυχιών (νο.3): Harry Potter, μια σύγχρονη επιτυχία

γ1. Ένας μικρός μάγος μεταξύ πολλών φυλακισμένων

Στη βιβλιοθήκη της φυλακής Guantanamo Bay, βόρεια από τις φυλακές που κρατούνταν ο Charrière, υπάρχουν 13.500 βιβλία. Πρόσφατα στάλθηκε εκεί ένας δημοσιογράφος μιας λονδρέζικης αραβικής εφημερίδας και μεταξύ των άλλων ρώτησε τον βιβλιοθηκάριο για τα τρία δημοφιλέστερα βιβλία που διαβάζουν οι κρατούμενοι. Η απάντηση είχε ενδιαφέρον και δημοσιεύτηκε σε πολλά Μ.Μ.Ε.:
Στην 1η θέση είναι ο Harry Potter και τα μυθιστορήματά του,
2η Ο Δον Κιχώτης του Θερβάντες και
3η Τα όνειρα από τον πατέρα μου του Barack Obama.

Οι φυλακισμένοι στο Guantanamo είναι κυρίως μουσουλμάνοι που συνελήφθησαν κατά τη διακυβέρνηση του G. Bush Jr. σαν ύποπτοι ή κατηγορούμενοι για συμμετοχή σε επιθέσεις στο Αφγανιστάν. Τα υπόλοιπα αναγνώσματα των κρατουμένων αφορούν κυρίως μουσουλμανικά θρησκευτικά βιβλία.

Συνηθίζω να διαβάζω τα online σχόλια του κοινού σαν μέρος της είδησης. Διάφοροι θέλησαν να εξηγήσουν αυτή τη πρωτιά του Harry βρίσκοντας πιθανές συσχετίσεις πραγματικών και φανταστικών χαρακτήρων ενώ αρκετοί εξέφεραν σοβινιστικές απόψεις και αντιμετώπισαν αρνητικά το ότι οι κρατούμενοι διαβάζουν και μάλιστα μυθιστορήματα φαντασίας. Χωρίς να γίνεται να ερωτηθούν οι ίδιοι οι κρατούμενοι, νομίζω ότι η πραγματική εξήγηση πρέπει να μοιάζει με αυτή: “I doubt there's any grand metaphor explaining their choice of Harry Potter books. Humans generally like Harry Potter books. The series has sold over 400,000,000 books. That is not a typo. 400 million+ books. People love Harry Potter books.”[1]

[1] Σχόλιο του επισκέπτη “JeffKw” στη διαδικτυακή σελίδα «Informed Comment», http://www.juancole.com/2009/09/guantanamo-reading-list-harry-potter.html

2. Αριθμοί που θα μεγαλώνουν

Ο Harry Potter είναι ένα “cultural phenomenon” χωρίς προηγούμενο που βρίσκεται σε εξέλιξη αυτή τη στιγμή. Στις 24 Οκτωβρίου του 2000 η J. K. Rowling διάβασε αποσπάσματα από το 4ο βιβλίο της μπροστά σε κοινό 20.264 ατόμων. Ήταν η μεγαλύτερη συλλογική ανάγνωση που έχει πραγματοποιηθεί ποτέ. Το βιβλίο Guinness του 2010 έχει 6 τίτλους που αφορούν τον ήρωα της J. Rowling, μεταξύ αυτών του πιο γρήγορα πουλημένου βιβλίου (8.3 εκατομμύρια αντίτυπα το πρώτο 24ωρο μόνο στην Αμερική το τελευταίο βιβλίο της σειράς) και των περισσότερων αντιτύπων σε πρώτη έκδοση (8.5 εκατομμύρια αντίτυπα το τέταρτο βιβλίο της σειράς).
Τα νούμερα φαίνονται πραγματικά μεγάλα, προπάντων ασυνήθιστα. Λαμβάνοντας όμως υπ’ όψιν την σημερινή φύση του μάρκετινγκ και το γεγονός ότι προωθείται σε ένα παγκόσμιο κοινό, ήταν σχετικά προβλέψιμα. Καθώς η παγκοσμιοποίηση εξελίσσεται, τα ρεκόρ των πιο πρώιμων «πολιτιστικών φαινομένων» θα φαίνονται λιγότερο εντυπωσιακά. Η «μεγαλύτερη ανάγνωση» της ανθρωπότητας έγινε πριν δέκα περίπου χρόνια σε ένα στάδιο του Καναδά. Σε μια μελλοντική, πιο παγκοσμιοποιημένη αγορά και με την βοήθεια του μάρκετινγκ, αυτός ο αριθμός θα μπορούσε να καταρριφθεί εύκολα με την οργάνωση ταυτόχρονων «μεγάλων αναγνώσεων» στις μεγαλύτερες πόλεις του κόσμου. Ο Harry Potter είναι ένα πρώτο βήμα και ο επιχειρησιακός ανταγωνισμός θα ψάχνει συνεχώς την ευκαιρία να το ξεπεράσει με νέα ρεκόρ.

γ3. Ο πρώτος αντίπαλος

Το “Twilight” αποτελεί ένα πρόσφατο best-seller ιδιαίτερα δημοφιλές ανάμεσα στους εφήβους το οποίο έχει γίνει μόδα και προωθείται ήδη σαν “cultural phenomenon”. Στο οπισθόφυλλο του πρώτου βιβλίου υπάρχει η ακόλουθη προτροπή: “Move over Harry Potter…”. Στο διαδίκτυο γίνονται χιλιάδες λεκτικές διαμάχες για το ποιο είναι «το καλύτερο». Η έκταση που παίρνει το θέμα χαρίζει δημοσιότητα στο μεν, επικαιρότητα στο δε και το ένα επωφελείται από το άλλο.

Το μάρκετινγκ εκμεταλλεύεται και διατηρεί αυτή τη κόντρα περνώντας την από τις ταινίες και τα βιβλία σε καθαρά καταναλωτικά προϊόντα όπως τρόφιμα. Έτσι στο blog του MTV υπάρχει μια νέα προτροπή: “Move over 'Twilight Chocolate', check out the new 'Harry Potter Candy'” [1]. Επιτρέπεται πάλι ο σχολιασμός και το ανορθόδοξο αυτής της σύγκρισης κατανοείται από τους περισσότερους: “there is no competition between Twilight and Harry Potter. The media is just trying to make us want to buy more. all this comparing is getting old. quick.”[2]

Τελικά το Twilight δε κατάφερε να ξεπεράσει τον Harry Potter κι έτσι συνέχισε σαν το: “The next best to Harry Potter” [3]. Ωστόσο αυτή η αγωνία του νικητή που μπορεί να ξεκίνησε από το κοινό αλλά που τροφοδοτήθηκε επιμελώς από το μάρκετινγκ, λειτούργησε διεγερτικά για τα βιβλία της S. Meyer τα οποία απευθύνονται πάνω απ’ όλα στο εφηβικό κοινό αφήνοντας εξ’ αρχής εκτός, λόγω του είδους του βιβλίου (ρομάντζο), τα παιδιά.

[1] http://moviesblog.mtv.com/2008/08/11/move-over-twilight-chocolate-check-out-the-new-harry-potter-candy/

[2] Σχόλιο του επισκέπτη “pshdsy” στo blog του MTV, ο.π.

[3]“Move over Harry Potter, Twilight Series is here”, IBN Live, http://ibnlive.in.com/news/move-over-harry-potter-twilight-series-is-here/72413-40.html

γ4. Αποτιμώντας την J. K. Rowling

Η οικουμενική και φανατική αποδοχή των μυθοπλασιών της J. Rowling που διαρκεί ήδη πάνω από δεκαετία, έβαλαν τον Harry Potter στο παγκόσμιο superstardom. Όχι μόνο τον φανταστικό χαρακτήρα του, αλλά και τον ηθοποιό που τον ενσαρκώνει. Οι αντιδράσεις του κοινού τις ημέρες έκδοσης του έβδομου και τελευταίου βιβλίου της σειράς, θύμισαν κάτι από το παρελθόν: "The excitement, anticipation and just plain hysteria that came over the entire country this weekend was a bit like the Beatles' first visit to the U.S.” [1]

Μετά την έκδοση και του τελευταίου βιβλίου, το έργο της Rowling άρχισε να αποτιμάται. Για τους αρνητικούς σχολιαστές το λογοτεχνικό ύφος της δεν φαίνεται να διαθέτει διαχρονικές αξίες (G. Mishra, 2007) και επίσης δεν είναι Tolkien (R. McCrum, 2007). Ωστόσο οι διάσημες μυθοπλασίες στα έργα του Tolkien που έχουν αφήσει έναν σχεδόν ασύγκριτο απόηχο μέχρι σήμερα ακόμα και στη μουσική (Blind Guardian) ή σε R.P.G. games (Lineage, Wow), προέρχονται περισσότερο από μια μακραίωνη παράδοση της γερμανικής και σκανδιναβικής μυθολογίας και λιγότερο από την ομολογούμενη φαντασία του ίδιου. Η διάσημη τριλογία του Tolkien είναι εμπνευσμένη από το γερμανικό έπος του 12ο αι. «το Τραγούδι των Νιμπελούνγκεν», από το οποίο και ο Βάγκνερ εμπνεύστηκε μια από τις διασημότερες όπερες «Το δακτυλίδι των Νιμπελούνγκεν». Ο Tolkien συστήνει σε ένα νεότερο κοινό τις παλιές ιστορίες των ευρωπαϊκών μύθων και πλασμάτων, κάτω όμως από νέες παραμυθιακές πλοκές. Η Rowling κάνει επίσης χρήση της ευρωπαϊκής μυθολογίας με πολλές όμως παραμορφώσεις και μέσα σε ένα σκηνικό που ανήκει πριν από όλα στην δική της φαντασία. Της έχουν αναγνωρίσει το ταλέντο στην εύρεση αξιομνημόνευτων ονομασιών, στην αφηγηματική της δεξιοτεχνία και την ικανότητά της να περιγράφει τοποθεσίες και γεγονότα. Η χρήση της αγγλικής γλώσσας όμως δεν θεωρείται το δυνατό της σημείο:“ Her prose is as flat and English as old beer” (G. McCrum, ο.π.). Εκεί κατά γενική ομολογία εξαίρεται ο Tolkien ως γλωσσολόγος.

[1] Lisa Holton (πρόεδρος του παιδικού εκδοτικού οίκου Scholastic), http://www.encyclopedia.com/doc/1G1-174193935.html

γ5. Ο Harry Potter στο μέλλον

Τι θα μπορούσαν λοιπόν να είναι για το μέλλον οι μυθοπλασίες της J. Rowling; Θα μείνουν διαχρονικές όπως οι Beatles, θα ξεχαστούν όπως ο Papillon, ή θα παραμείνουν σαν ένα διάσημο αλλά παρωχημένο «cultural phenomenon» της εποχής που το λάτρεψε;

Πάνω από μια δεκαετία ο Harry Potter είναι στην κορυφή της επικαιρότητας. Η δύναμη της συνήθειας δύσκολα με αφήνει να φανταστώ το αντίθετο.“I have grown up with Harry; as we all have, in a way. Willy-nilly, we are Rowling's children” [1]. Ο Harry Potter θα διαβάζεται για πολύ καιρό ακόμα, όσο τουλάχιστον οι σύγχρονες γενεές θα τον δείχνουν στις επόμενες, όπως έδειξαν τους Beatles. Είναι οι αδιαμφισβήτητοι εκπρόσωποι της κυρίαρχης κουλτούρας του κυρίαρχου «δυτικού» πολιτισμού.

Τι θα γίνει όμως αν μια νέα κυρίαρχη κουλτούρα πάρει τη θέση της παλιάς; Ο W. Hutton συζητάει την περίπτωση η παγκόσμια αρχηγία να περάσει στο άμεσο μέλλον στη Κίνα, τη νέα οικονομική υπερδύναμη του 21ου αιώνα Αν και η Κίνα σήμερα δέχεται και αναπαράγει με αυξανόμενους ρυθμούς τους ισμούς του «δυτικού» πολιτισμού, μπορεί κάποια στιγμή να δημιουργήσει μια δική της εξαγόμενη κυρίαρχη κουλτούρα με τους δικούς της superstars, ικανή να αλλάξει ό,τι κάποτε η «δυτική» κουλτούρα θεωρούσε ως αξία. Ακόμα και σε έναν τέτοιο κόσμο, o Harry Potter και οι Beatles πιθανότατα να επιβίωναν μέσα από φανατικούς οπαδούς οι οποίοι αφού δε θα ανήκαν πλέον στο mainstream, θα μεταμόρφωναν τους ήρωές τους σε cult μορφές.

Υπάρχει και μια ασυνήθιστη αλλά σοβαρή σκέψη, να ευθύνεται η ίδια η Rowling για την αντιδημοτικότητά της. Αν προκαλέσει την κατακραυγή του κόσμου με ανήθικες, ακραίες ή παράνομες πράξεις, τα βιβλία της πιθανώς να ειδωθούν σαν δημιουργήματα ενός διαταραγμένου μυαλού που οι γονείς δε θα ήθελαν πια για τα παιδιά τους.

[1] Manthorpe R., (2007), The Observer

Πηγές:

• Garlick Η., (7 September 2009), “The three most popular books in Guantanamo Bay”, Times online
• Girish M., (Summer 2009), “On Harry Potter’s Popularity”, State of Nature (από την ιστοσελίδα http://www.stateofnature.org/onHarryPotter.html -προσπέλαση 09-09-09)
• Guinness World Records 2010
• Hutton W., “China and the West in the 21st Century” (εισαγωγή στην ομιλία του στις 1 Ιουλίου 2007 http://uc.princeton.edu/main/index.php/home-mainmenu-1/28-all-videos/1889-china-and-the-west-in-the-21st-century)
• Manthorpe R., (29 July 2007), “A farewell to charms”, The Observer, σ.25
• McCrum R., (29 July 2007), “Has Rowling got another trick up her sleeve?”, The Observer (από την ιστοσελίδα http://www.guardian.co.uk –προσπέλαση 10-09-09)